Jaskra to jedna z najbardziej „podstępnych” chorób oczu – w początkowej fazie nie daje żadnych objawów, dlatego chorzy najczęściej dość późno orientują się, że ich dotknęła. Nie jest także uleczalna, nowoczesna medycyna zna jedynie metody zatrzymania lub opóźnienia jej rozwoju. Należą do nich farmakoterapia, laseroterapia albo leczenie chirurgiczne. Na czym polegają i kto może z nich skorzystać? Wyjaśniamy.
Jaskra – co to za choroba?
Jaskra to nieuleczalna i postępująca choroba narządu wzroku, w której na skutek zbyt wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego dochodzi do zaniku nerwu wzrokowego. Nerw wzrokowy jest połączeniem między okiem a ośrodkowym układem nerwowym – to dzięki niemu obraz, który dociera do oka, jest przetwarzany i rejestrowany w mózgu. Jaskra to choroba, która prowadzi do ślepoty, jednak gdy zostanie wykryta na czas, można zatrzymać jej rozwój.
Jaskra to choroba, która w większości przypadków dotyka osoby starsze, po 60. roku życia, choć coraz częściej diagnozuje się ją także u ludzi młodych. Szacuje się, że w Polsce może być nią dotkniętych nawet 800 tys. ludzi, a na świecie 60 mln.
Do czynników ryzyka tej choroby należą:
- wiek,
- występowanie jaskry w bliskiej rodzinie (np. u rodziców),
- nadciśnienie lub niedociśnienie tętnicze,
- przewlekły stres,
- retinopatia cukrzycowa,
- częste bóle głowy i migreny,
- inne problemy ze wzrokiem, jak krótkowzroczność i nadwzroczność,
- palenie tytoniu,
- leczenie kortykosteroidami,
- przyjmowanie przez długi czas doustnych leków antykoncepcyjnych.
Specjaliści rekomendują, by przy 3 (i więcej) czynnikach ryzyka zgłosić się na konsultację do lekarza okulisty, gdyż prawdopodobieństwo rozwoju jaskry jest w takim przypadku naprawdę duże.
Jak objawia się jaskra?
Jaskra jest tak problematyczna, gdyż rozwija się niemal bezobjawowo. Na początkowych etapach chorzy często nie mają pojęcia, że coś dzieje się z ich narządem wzroku. Gdy pojawiają się objawy, choroba jest już w całkiem zaawansowanym stadium.
Do najczęstszych objawów jaskry należą:
- zauważalne pogorszenie (zawężenie) pola widzenia – tak zwane widzenie tunelowe, porównywalne do spoglądania przez dziurkę od klucza,
- zamglone widzenie,
- trudności z widzeniem w ciemności,
- efekt halo, czyli widzenie „aureoli” wokół źródeł światła,
- zaczerwienienie i silny ból oka połączony z bólem głowy,
- światłowstręt i łzawienie oczu.
W ostrych atakach jaskry (czyli sytuacjach, gdy nagle wzrośnie ciśnienie śródgałkowe) do zaburzeń widzenia dochodzą jeszcze inne objawy:
- bardzo silny ból oka i głowy,
- nudności i wymioty,
- pojawiające się tęczowe koła wokół źródeł światła,
- zaczerwienienie gałki ocznej,
- poszerzenie źrenicy,
- gałka oczna wydaje się twarda jak kamień.
Ostre ataki wymagają natychmiastowej hospitalizacji i często kończą się operacją.
Leczenie jaskry – metody
Jaskry nie można całkowicie wyleczyć. Medycyna, choć wciąż się rozwija, w tym przypadku potrafi jedynie zatrzymać lub opóźnić postęp choroby.
Skuteczność leczenia jaskry zależy od kilku czynników:
- wieku pacjenta,
- stopnia zaawansowania jaskry,
- postaci jaskry,
- szybkości, z jaką postępuje choroba,
- indywidualnych uwarunkowań pacjenta.
Nowoczesna medycyna korzysta z trzech metod leczenia jaskry: farmakoterapii, laseroterapii oraz zabiegów chirurgicznych.
Terapia farmakologiczna – kiedy można ją zastosować?
W terapii farmakologicznej stosuje się 5 grup leków, najczęściej w postaci kropli do oczu:
- parasympatykomimetyki,
- beta-adrenolityki,
- inhibitory anhydrazy węglanowej,
- adrenomimetyki,
- pochodne prostaglandyn.
Ich zadaniem jest zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej albo ułatwienie jej odpływu z gałki ocznej, dzięki czemu możliwe jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Metodę tę stosuje się u pacjentów, u których jaskra nie jest bardzo zaawansowana oraz u takich, którzy są w stanie regularnie przyjmować leki (u starszej osoby z demencją nie będzie to możliwe).
Jeśli farmakologia nie jest w stanie zredukować ciśnienia do wymaganego poziomu, należy zastosować dodatkowo laseroterapię albo skierować pacjenta na leczenie chirurgiczne.
Laseroterapia – na czym polega i kiedy się ją wykorzystuje?
Laseroterapia jest metodą leczenia o bardzo dużej skuteczności, a do tego błyskawiczną i bezbolesną. Wyróżnia się następujące rodzaje laserowych operacji jaskry: selektywną trabekuloplastyka (SLT), irydotomię (LPI) oraz irydotomię laserem YAG. Wybór metody zależy od typu choroby.
Selektywna trabekuloplastyka (SLT)
To mało inwazyjna, laserowa technika udrażniania dróg odpływu cieczy wodnistej. W razie potrzeby można ją powtarzać wielokrotnie, a po zabiegu nie pozostają blizny. Europejskie Towarzystwo Jaskrowe zaleca rozważenie operacji SLT jako pierwszej opcji leczenia, zamiast stosowania kropli przeciwjaskrowych. Wskazania dla tej metody leczenia to:
- nadciśnienie oczne,
- jaskra pierwotna oraz młodzieńcza otwartego kąta,
- jaskra wczesna,
- jaskra wtórna otwartego kąta – barwnikowa, pseudozłuszczeniowa,
- ciąża oraz karmienie piersią, gdy leki przeciwjaskrowe są niemożliwe do podania,
- brak możliwości regularnego przyjmowania kropli (np. osoby starsze, niesamodzielne, z demencją).
Irydotomia (LPI)
To zabieg przeprowadzany jednorazowo, polegający na wykonaniu laserem niewielkiego otworu w górnej części tęczówki. Staje się on nową drogą odpływu cieczy wodnistej i tym samym obniża ciśnienie wewnątrz gałki ocznej. Irydotomia zapobiega zamykaniu kąta przesączania, dlatego należy ją wykonać tuż po rozpoznaniu predyspozycji anatomicznej do zamknięcia kąta i rozwoju jaskry.
Wskazania dla tej metody leczenia to:
- jaskra młodzieńcza otwartego kąta,
- jaskra zamykającego się kąta,
- konfiguracja zamkniętego kąta,
- niektóre postacie jaskry barwnikowej.
Leczenie operacyjne – w jakich przypadkach jest wykorzystywane?
Jaskrę leczy się chirurgicznie, gdy inne metody leczenia są nieskuteczne – gdy choroba postępuje szybko albo jest już w zaawansowanym stadium. Najczęściej wykonywanym zabiegiem chirurgicznym w leczeniu jaskry jest operacja nazywana trabekulektomią. Polega ona na wycięciu fragmentu beleczkowania wraz z kanałem Schlemma i wytworzeniu drogi odpływu cieczy wodnistej łączącej komorę przednią oka z przestrzenią podspojówkową. Operacja ta jest traktowana jako rozwiązanie ostateczne, gdy farmakoterapia i leczenie laserowe nie przyniosły rezultatów.
Należy pamiętać, że choć leczenie chirurgiczne jest inwazyjne i skuteczne, nie odwraca dotychczasowych uszkodzeń wzroku, a jedynie zatrzymuje rozwój choroby.
Nowe metody leczenia jaskry – chirurgia małoinwazyjna
W leczeniu operacyjnym jaskry wciąż poszukuje się nowych, bardziej skutecznych i mniej inwazyjnych rozwiązań. Jedną z nowości są operacje minimalnie inwazyjne lub mikroinwazyjne (ang. MIGS, minimally invasive glaucoma surgery). Wykonuje się je najczęściej z dostępu ab interno, czyli od strony komory przedniej oka, przez niewielkie nacięcie rogówkowe. Dzięki temu nie trzeba preparować gałki ocznej od zewnątrz, od strony spojówki, a to znacznie skraca czas gojenia.
Największą zaletą zabiegów mikroinwazyjnych jest mniejsze ryzyko powikłań pooperacyjnych, dlatego mogą one być przeprowadzane nawet u pacjentów we wczesnym stadium jaskry. Jakie jeszcze mają zalety?
- Są bezpieczniejsze.
- Są obarczone znacznie mniejszym ryzykiem powikłań niż techniki klasyczne (trabekulektomia).
- Wymagają mniej kontroli i praktycznie żadnych procedur dodatkowych.
Zabiegi małoinwazyjne realnie poprawiają jakość życia chorego, jednak należy pamiętać, że jednocześnie charakteryzują się niższą skutecznością – nie obniżają ciśnienia wewnątrzgałkowego tak bardzo jak tradycyjna trabekulektomia.
Metody leczenia jaskry pozwalają na zatrzymanie jej rozwoju, ale niestety nie są w stanie przywrócić wzroku do stanu sprzed choroby. Do najmniej inwazyjnych sposobów leczenia należy farmakoterapia, należy jednak być bardzo systematycznym i pilnować przyjmowania leków. Najbardziej inwazyjną i rekomendowaną w najcięższych przypadkach jaskry metodą jest leczenie operacyjne.
